U tekstu ću pratiti kako se istorijski konstruiše ženski pesnički subjekt (subjekt koji piše) i žensko lirsko ja (lirski subjekt) u poeziji. Polje poezije je inicijalno konstruisano kao polje izražavanja muškog subjekta. Postavlja se pitanje kako ženski subjekt ulazi u to polje i kako pesnikinje konstruišu lirsko ja u poeziji, te kako se to konstruisanje istorijski menja. Teza od koje polazim jeste da se poezija pesnikinja gotovo uvek pojavljuje u dominantno muškim pesničkim formacijama. S obzirom na to pokazujem kako se od 1970. godine u srpskoj poeziji pojavljuju pesnikinje i kako one konstruišu ili dekonstruišu lirsko ja u stilskim formacijama kritičke/verističke i eksperimentalne vojvođanske pesničke scene, zatim u 90-im kada se pojavljuju prve ženske pesničke formacije, do savremenog fenomena hibridne pesme.

U radu se tumače specifične relacije između knjige pesama Tražim pomilovanje i Dušanovog zakonika. Pokazuje se kako je Zakonik kao istorijska i tradicijska paradigma postao svojevrsna „dijaloška" podloga za lirsku diskusiju o čoveku i smislu njegovog postojanja. Ispitivanjem značenjske slojevitosti dela pokazuje se i da je Zakonik manje istorijski a više ontološki fiksiran u lirskom koordinatnom sistemu zbirke Tražim pomilovanje.

Cilj istraživanja je da odredi kulturne modele muško-ženskih interakcija i ideale muškog i ženskog ponašanja u narodnoj lirskoj ljubavnoj poeziji. Kroz sociolingvističku perspektivu, rad nudi jednu od mogućih interpretacija narodnog stvaralaštva i implikacije za dalja istraživanja u istom smeru. Kao primarna literatura za ovu analizu izabrana je Antologija narodnih lirskih pesama u izdanju Matice srpske iz 1969. koja će kao već uređen izbor poslužiti za relevantan uzorak motiva karakterističnih za narodnu umetnost još od perioda 15. veka. Teorijski okvir se oslanja na teoriju o kulturnim modelima i njihovoj direktivnoj snazi u formiranju društva. U zaključku, povezivanjem motiva iz pesama predstavljene su dve uzročno-posledične linije, odnosno dva modela muško-ženskih interakcija.

Tjelesna metaforičnost zauzima središnje mjesto u stvaralaštvu hrvatskih dramskih spisateljica najmlađeg naraštaja (rođenih početkom 80-ih godina 20. stoljeća). Autorice poput Lane Šarić (Meso), Diane Meheik (Jerihonska ruža), Marije Škrlec (Posljednji intervju s vampirom) i Dijane Protić (Tranzicijski after party) rekonstruiraju ženska traumatska iskustva u kojim posebnu ulogu igra tijelo koje propada, koje pati i koje otkazuje poslušnost. Autorice pokušavaju verbalizirati i osvijetliti tjelesne tabue koji su u javnom govoru (književnom, medijskom, političkom) još uvijek prešućeni. U analiziranim dramama pojavljuju se prikazi radikalnog i nasilnog raspolaganja svojim ili drugim tijelom, opisi ženskog tijela koje se ne uklapa u idealni tip, dakle – bolesnog, blokiranog, slabog, silovanog, povrijeđenog, izmučenog – potpuno drugačijeg od onih koja vladaju medijskim prostorom. U dramama koncipiranim kao politički angažiranim, kreativnim i feminističkim reakcijama na problem nasilja, diskriminacije i marginalizacije stigmatiziranih pojedinaca tijelo je objekt društvene prisile, zakonskih mjera i seksualne i ekonomske razmjene, te tako u mnogim reprezentacijama ono osuđuje ženu svodeći je na tjelesnu razinu i lišavajući je subjektiviteta. Najmlađe autorice opisuju žensko tijelo kao mjesto društvene, političke, kulturne i zemljopisne inskripcije, proizvodnje ili konstitucije. Umjetnice su posvetile svoje drame temama krize identiteta, dehumanizacije, kulta ljepote i mladosti, masovne (s)eksploatacije i drugim koje izmiču prikazivanju jer se ne usklađuju s dominantnom ideološkom matricom.

Savremena srpska drama obeležena je u velikoj meri ženskim autorskim senzibilitetom, što ne pokazuje samo prisutnost imena kao što su Biljana Srbljanović, Milena Marković, Maja Pelević, Milena Bogavac itd., nego i sama promena diskursa i forme dramskog teksta. Ove promene najvidljivije su upravo u dramama Milene Marković: od fragmentarnosti do lirizma, od egzibicionizma performanasa u telu klasičnog dramskog patosa do kabarea istorijske drame. Feministička teorija, kritika i filozofija, a naročito utopijski idealizam i radikalni jezik sajberfeministkinja (Dona Haravej), kao i hrabrost preispitivanja granica sopstvenih teorijskih postulata postfeministkinja (Džudit Batler), u ovom tekstu su platforma dijaloga s tekstovima Milene Marković.

Rad razmatra ženske likove u četiri filma režiserki Jasmile Žbanić i Aide Begić pod aspektom stvaranja identiteta u složenim procesima društvenih promjena prošla dva desetljeća u Bosni i Hercegovini. Filmovi prikazuju žene uglavnom u teškim socijalnim uvjetima, ali i pod znakom promjenjene kulturne paradigme. Ti filmovi diskutiraju o različitim modelima rodnih odnosa na temelju rodnih uloga u bivšoj Jugoslaviji, ali i današnjice u globaliziranom svijetu kroz žensku psihologiju. Rad ih istražuje u povijesnom i vjerskom kontekstu, pod generacijskim i socijalnim aspektima, te u rodnom odnosu. Dok su neki likovi zarobljeni prošlošću-teško traumatizirane žene ili djevojke u pubertetu-većina gleda u budućnost, traži nove uloge i kritički ispituje nove modele ženskog identiteta. Analizirani filmovi ne podržavaju model samoviktimizacije, problematiziraju sadašnje stanje i zauzimaju se za jake i autentične žene.

Početak ženskog organizovanja u Srbiji pada u sredinu sedamdesetih godina 19. veka, za vreme Bosansko-hercegovačkog ustanka. Samo deceniju ranije u redovima Ujedinjene omladine srpske raspravljalo se o tome da li žene mogu da budu njeni ravnopravni članovi, te kako mogu da doprinesu ostvarenju nacionalnog ujedinjenja. Žene su proglašavane čuvarima tradicije i vaspitačicama omladine u nacionalnom duhu. U slučaju ratne opasnosti od njih se očekivalo da osnivaju bolnice i neguju ranjenike. Rad se fokusira na ženske organizacije i njihovu ulogu u ratovima, u kojima je Srbija učestvovala tokom druge polovine 19. i početkom 20. veka. Pri tom se pokušava odgovoriti na pitanje kako su one same vrednovale svoj nacionalni angažman i doprinos tokom ratova.

Ovaj rad analizira uticaj koji su britanski ženski krugovi imali na glavnu ličnost srpskog prosvetiteljstva − Dositeja Obradovića. Kada je Dositej stigao u Englesku 1784. godine, slučajno mu se pružila prilika da se upozna sa nekim predstavnicima škotske zajednice u Londonu te sa gospođom Livi i njenom sestrom gospođom Tejlor, koje su aktivno učestvovale u britanskom kulturnom životu. Te su ga dame savetovale o objavljenim knjigama, autorima, i aktuelnim temama. Takođe su mu predložile da prevede priče Elizabet Karter i Ane Letiše Barbold, dve veoma popularne ličnosti britanskog prosvetiteljstva.

Dora Marsden (Dora Marsden) i Meri Gotrop (Mary Gawthorpe), čuvene sifražetkinje, napustile su 1911. godine Žensku društvenu i političku uniju (Women’s Social and Political Union). Po napuštanju Unije, pokrenule su časopis The Freewoman – A Weekly Feminist Review. U temelju ovog časopisa bili su dijalog i rasprava. Za manje od godinu dana časopis je podstakao raspravu u vezi sa brojnim važnim feminističkim pitanjima: od toga šta čini slobodnu ženu, preko (pre)ispitivanja prihvaćenih modela moralnosti i seksualnosti, opisa društvenih i ekonomskih problema sa kojima se žene svakodnevno suočavaju, do kritičkih priloga u kojima se razmatralo žensko stvaralaštvo, kao i reprezentacije žena u umetnosti i književnosti. Časopis se gasi već 1912. U ovom tekstu razmatra se veza između života i intelektualnog rada Dore Marsden, kao i njen urednički credo.

Rad se bavi narativnim strategijama u dva epistolarna romana: Hanka (1915 i 1917) Zofke Kveder (1878- 1926), slovenačko-hrvatske spisateljice i Jedno dopisivanje. Fragmenti romana (1932) Julke Hlapec-Đorđević (1882-1969), srpske spisateljice i feministkinje koja je posle Prvog svetskog rata živela u Pragu. Analiziran je uticaj jedne spisateljice na drugu – naime, obe su bile feministkinje koje su pripadale centralnoevropskom književnom svetu i obe su radile kao kulturni posrednici i neko vreme živele u Pragu.

U radu se analiziraju prozna ostvarenja Milice Janković iz perspektive postmoderne teorijske misli o autobiografiji i autofikciji. Cilj nam je da pokažemo da su tekstovi Milice Janković, koji su nastali u periodu između dva svetska rata, „čitljivi“ i u navedenom postmodernom ključu, to jest da je u njenoj prozi (a svakako i u našoj aktuelnoj čitalačkoj recepciji) već latentno prisutna autofikcija na granici između autobiografskog i romanesknog.

U radu se tumači konstituisanje ženskog identiteta kao Drugog u zbirci priča Sve zveri što su s tobom Bobe Blagojević. U fokusu su fenomeni preobražaja, granice i zazornog kao konstitutivnih načela u gradnji ženskih likova, kako na planu karakterizacije, tako i na planu jezika. Istražuje se utopijsko-emancipatorski potencijal metamorfoza: postajanje životinjom raslojava antropocentrizam filozofskog mišljenja i postaje opšteljudski fenomen, koji neutralizuje i humanizuje polnu specifičnost. Istovremeno, ispituje se subverzivi potencijal metamorfoza po Zakon Oca, budući da postajanja životinjom podrivaju principe reprezentacije i simbolizacije. Teorijska platforma rada jesu stavovi o granici, melanholiji, zazornom, jeziku Žaka Lakana i Julije Kristeve, pojam telesnosti, tela, traume i preobražaja tumače sa aspekta feminističkih teorija o telu Džudit Batler i Elizabet Gros, pojam želje i nomadskog identiteta posmatra se u okviru teorijskog tumačenja Rozi Brajdoti, Žila Deleza i Feliksa Gatari.

U ovom eseju analizira se roman Jasminke Petrović Leto kada sam naučila da letim, a u obzir se uzimaju podjednako njegov formalni i sadržinski aspekt. Pošto je u pitanju književnost koja tematizuje jednu fazu razvoja ženskog identiteta, tekst se sagledava iz ugla žanra ženskog Bildungsromana, u nekoliko njegovih varijanti. Čitanje literature uz pomoć žanrovskih klasifikacija ima svoje hermeneutičke posledice, ali namjera ovog teksta nije da „ukalupi“ literarno ostvarenje Petrovićeve u grube granice bilo kojeg pojedinačnog genusa, već jedino da ukaže na potencijal romana da bude „sagovornik“ i „nastavljač“ evropske i nacionalne književnoistorijske pojave istraživanja (oblikovanja) ženskog identiteta. Takođe, u radu postoji i kretanje „u suprotnom smjeru“, koje se odražava kroz nastojanje da se sazna nešto o samom sadašnjem evolutivnom stadijumu ženskog obrazovnog romana, a samim tim i o kapacitetima i opsegu datog žanra, koji se, uslijed svoje inherentne inkluzivnosti, kroz vrijeme kontinuirano mijenja.

Razgovor sa Slobodankom Peković vodile Ana Kolarić i Stanislava Barać

Bez očiju kano i s očima : narodne pesme slepih žena / Marija Kleut i dr. –
Filozofski fakultet – Akademska knjiga, Novi Sad, 2014. – 291 str. – ISBN 978-86-6065-267-8 

Ana Stolić / Sestre Srpkinje. Pojava pokreta za emancipaciju žena i feminizma u Kraljevini Srbiji – II dopunjeno izdanje. – Beograd: Evoluta, 2015 (Beograd: 3d+). – 209 str., 23 cm. – ISBN 978-86-85957-69-7

Delfa Ivanić: zaboravljene uspomene / Jasmina V. Milanović. – Beograd: Evoluta, 2015. – 350 str. : ilustr. ; 23 cm. – (Biblioteka Polihistor ; knj. 13) – ISBN 978-86-85957-73-4

Život među ljudima. Memoarski zapisi / Jelena Skerlić Ćorović [priredila Zorica Hadžić]. – 1. izd. – Novi Sad: Akademska knjiga, 2014. – 275 str. – ISBN 978-86-6263-046-9

Časopisi po meri dostojanstvenog ženskinja / Slobodanka Peković. – Novi Sad i Beograd: Matica srpska, Institut za književnost i umetnost, 2015. – 378. str. – ISBN 978-86-7946-154-4

Feministička kontrajavnost: žanr ženskog portreta u srpskoj periodici 1920-1941. / Stanislava Barać. – Beograd: Institut za književnost i umetnost, 2015 (Beograd: Službeni glasnik). – 434 str. – ISBN 978-86-7095-224-9

Sutra je bilo juče: prilog društvenoj istoriji žena u drugoj polovini 20. veka u Jugoslaviji / Marina Blagojević Hjuson. – Novi Sad: Zavod za ravnopravnost polova, 2015. – 250 str. – ISBN 978-86-86259-20-2

Balada o devojačkom odelu / Zorica Jevremović. – Beograd: Dosije, 2006. – 157 str. ; 20 cm. – ISBN 86-909635-0-2 (Z. J.) ISBN 978-86-909635-0-8

Okrugli sto o Jeleni Dimitrijević

Okrugli sto o Jelici Belović Bernadžikovskoj